با پایان یافتن تعطیلات، که به بهانه آلودگی هوا و کمبود انرژی برقرار شده بود، بازارهای مالی ایران پس از یک هفته رشد مداوم قیمت نشانه‌هایی از کاهش محدود قیمت‌ها را نشان می‌دهند. این تحول در شرایطی رخ می‌دهد که نوسان‌های ارزی و بی‌ثباتی‌های ناشی از آن همچنان در راس نگرانی‌های اقتصادی کشور قرار دارد.
قیمت دلار که در هفته پایانی آذرماه به رکورد تاریخی ۸۰ هزار تومان رسید، طی دو روز ابتدایی دی‌ماه به کانال ۷۵ هزار تومان بازگشت.
فعالان اقتصادی و تصمیم‌گیران به این کاهش اندک واکنش‌های متفاوتی نشان داده‌اند. بسیاری از کارشناسان بی‌ثباتی در بازار ارز را عامل تعلیق نسبی فعالیت‌های اقتصادی می‌دانند و بر این باورند که نامشخص بودن چشم‌انداز بازار ارز برنامه‌ریزی در حوزه کسب‌وکارها را دشوار کرده است.
نوسان شدید قیمت دلار به واکنش مجلس شورای اسلامی نیز منجر شد. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، در نطق پیش از دستور روز یکشنبه به کمیسیون اقتصادی ماموریت داد تا درباره دلایل و تبعات گرانی ارز گزارشی جامع تهیه کند. این درحالی است که تحلیلگران تصمیم‌های اقتصادی و سیاسی مجلس اتفاقات هفته‌های اخیر را بخشی از عوامل موثر بر آشفتگی بازارهای مالی در ایران می‌دانند.
همچنین جلسه غیرعلنی مجلس به بررسی شرایط بازار ارز اختصاص یافت و قرار است روز سه‌شنبه ۴ دی‌ماه با حضور وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی جلسه‌ای علنی درباره دلایل گرانی ارز برگزار شود.
دیدگاه دولت درمورد افزایش قیمت ارز
در سمت دیگر ماجرا، دولت افزایش اخیر قیمت دلار را نتیجه طبیعی سیاست حذف تدریجی ارز نیمایی و انتقال معاملات به مرکز مبادله می‌داند.
براساس اظهارات مقام‌های اقتصادی دولت، کاهش فاصله قیمت دلار در بازار آزاد و مرکز مبادله به پایین‌ترین سطح از سال ۱۴۰۱، نشان از موفقیت سیاست حذف رانت ناشی از ارز دولتی دارد. آنان امیدوارند این روند درنهایت به کاهش قیمت دلار در بازار آزاد منجر شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این حال، کارشناسان اقتصادی معتقدند کاهش فاصله میان قیمت ارز در مرکز مبادله و بازار آزاد بیش از آنکه نتیجه کاهش قیمت در بازار آزاد باشد حاصل تداوم رشد قیمت در مرکز مبادله است. در این بازار، قیمت دلار که در آغاز تغییر سیاست ارزی بانک مرکزی حدود ۵۸ هزار تومان بود، اکنون به بیش از ۶۵ هزار تومان رسیده است.
از ابتدای اعلام سیاست حذف تدریجی ارز نیمایی، تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند که دولت تلاش خواهد کرد تا پایان سال نرخ دلار آزاد را در محدوده ۷۵ تا ۸۰ هزار تومان حفظ کند. این نگاه با سخنان رئیس بانک مرکزی در صداوسیما تایید شد. او پس از چند روز سکوت در برابر افزایش شدید نرخ دلار اعلام کرد، با رفع مشکل انتقال درهم از امارات بازار ارز شاهد ورود حجم کافی ارز خواهد بود.
چشم‌انداز اقتصادی: کاهش یا تثبیت؟
دولت و بانک مرکزی با ابزارهای مختلف طی چند ماه گذشته به دنبال مدیریت بازار ارز بوده‌اند، اما تردیدهای زیادی درباره موفقیت این سیاست‌ها وجود دارد. کاهش قدرت خرید، افزایش هزینه‌های تولید، و بی‌ثباتی در بازارهای موازی ازجمله تبعاتی است که نمی‌توان به‌سادگی از آن چشم پوشید. به نظر می‌رسد تا زمانی که راهکاری جامع برای مقابله با ریشه‌های بی‌ثباتی ارزی ارائه نشود، بازارهای مالی ایران همچنان در معرض نوسان قیمت‌ها مداوم باقی خواهند ماند.
این شرایط، به‌ویژه برای کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی، نه‌تنها هزینه‌های بیشتری به همراه دارد، بلکه توان رقابت و رشد پایدار اقتصادی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ضمن آنکه سخنان محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی، مبنی بر ذخایر کافی طلا و ارز، این پرسش را ایجاد می‌کند که این واکنش چرا در هفته‌های نخست اوج‌گیری قیمت دلار مطرح نشد. دلار که در هفته پایانی آذرماه به رکورد تاریخی ۸۰ هزار تومان رسیده بود، با دخالت بازارساز و اعلام تامین ارز از طریق رفع موانع انتقال درهم از امارات، به کانال ۷۵ هزار تومان بازگشت.
برخی تحلیلگران اقدام بانک مرکزی را در کاهش محدود قیمت موثر می‌دانند، اما همچنان بر این باورند که شوک‌های خارجی نظیر آغاز به کار دولت جدید در آمریکا یا احتمال حمله اسرائیل به زیرساخت‌های هسته‌ای و نظامی جمهوری اسلامی، می‌تواند بازار ارز را با تلاطم جدید و غیر منتظره روبه‌رو کند. در این شرایط درمورد توانایی بانک مرکزی برای مهار بازار تردید جدی وجود دارد.
بازار طلا؛ از ثبات نسبی تا تاثیر جهانی
در حالی که کاهش قیمت دلار بر سایر ارزها نیز تاثیرگذار بوده و قیمت یورو را به ۷۸ هزار و ۹۰۰ تومان و درهم را به ۲۰ هزار و ۷۵۰ تومان رسانده است، بازار طلا شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند. این بازار که در پاییز یکی از پرسودترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری بود، طی روزهای اخیر به روند نزولی گراییده است.
با این حال، طلا همچنان در برابر اخبار داخلی مقاومت بیشتری نشان می‌دهد و بیشتر تحت تاثیر قیمت‌های جهانی و سیاست‌های پولی فدرال رزرو قرار دارد.
به گفته کارشناسان، نرخ بهره در آمریکا و تحولات بازار رمزارزها، عوامل اصلی نوسانات بازار طلا در ایران است. سکه امامی نیز روز یکشنبه با قیمت ۵۳ میلیون و ۲۶۰ هزار تومان معامله شد که بیانگر تثبیت نسبی در محدوده نوسانی سه‌ماهه اخیر است.
کارشناسان معتقدند اگر دو بازار ارز و طلا را عوامل اصلی تعیین ارزش ریال بدانیم، احتمال کاهش ارزش ریال تا پایان سال در محدوده ۱۰ تا ۱۵ درصد وجود دارد.
این پیش‌بینی بدون در نظر گرفتن سناریوهایی نظیر افزایش تنش‌های منطقه‌ای یا اعمال تحریم‌های جدید از سوی دولت ترامپ است. از سوی دیگر، اگر دولت بتواند در آغاز دور جدید مذاکرات با آمریکا نشانه‌های مثبتی بروز دهد، این امر به تقویت ارزش ریال کمک می‌کند.
بورس؛ رشد صعودی با نگرانی‌های بلندمدت
بازار بورس ایران نیز در هفته‌های اخیر روندی صعودی را تجربه کرده است. شاخص کل، اگرچه برای برخی از فعالان بازار یادآور نوسانات ناگهانی سال‌های گذشته است، همچنان توانسته تا حدودی نظر سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر را جلب کند.
تحقیقات روزنامه دنیای اقتصاد نشان می‌دهد که ۸۷ درصد کارشناسان روند صعودی بورس را تا پایان سال جاری پیش‌بینی کرده‌اند. با این حال، ۸۱ درصد همین کارشناسان معتقدند بازار سرمایه هنوز نتوانسته است اقبال عمومی را به سطح سال ۱۳۹۸ بازگرداند. این وضعیت ناشی از بی‌اطمینانی عمومی به ثبات بلندمدت بورس و جذابیت بازارهای موازی مانند طلا و ارز است.
بررسی سوددهی بازارها در پاییز امسال نشان می‌دهد که دلار با ۲۸.۸ درصد، طلا با ۲۷ درصد، سکه با ۲۲ درصد و بورس با ۲۷.۷ درصد بازدهی همراه بوده‌اند. با این حال، تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند با فروکش کردن هیجان، این بازدهی در سه‌ماهه زمستان به محدوده ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش یابد.
البته تجربه سال ۱۴۰۳ نشان داده است که سرعت رخدادهای سیاسی و اقتصادی می‌تواند هرگونه پیش‌بینی‌ای را تحت تاثیر قرار دهد. تحول ناگهانی در سطح داخلی یا منطقه‌ای، ازجمله تنش‌های خاورمیانه یا سیاست‌های جدید دولت آمریکا همچنان تهدیدی جدی برای بازارهای مالی ایران محسوب می‌شوند.
به نظر می‌رسد فعالان اقتصادی باید همچنان محتاطانه عمل کنند و، به‌ویژه در بازارهای پرمخاطره، استراتژی‌های مدیریت خطر را در اولویت قرار دهند.
در شرایط فعلی، طلا و دلار همچنان پناهگاه‌های امن سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند، در حالی که بورس همچنان فرصتی برای سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر است.
